Rima ialah perulangan bunyi yang sama dalam suatu puisi. Rima dibedakan menjadi tiga bagian, yaitu :
1. Menurut bunyinya, dibagi menjadi :
a. Rima mutlak
Ialah rima yang memperlihatkan adanya persamaan bunyi pada seluruh kata.
Contoh : dua – dua
Indah – indah
Lusa – lusa
b. Rima serupa
Ialah rima ripa
c. Rima sempurna (penuh)
Ialah rima dengan kata – kata yang berirama hanya seluruh bunyi suku akhir, misalya :
• Saji – puji
• muram – suram
• lawan – kawan
• sayang – melayang
• kuning – bening
d. Rima paruh ( tak sempurna )
Ialah rima dengan bunyi – bunyi yang sama terletak pada sebagian suku akhir saja, Misanya :
• Lelah – susah
• Mana – kita
• Pagi – sepi
• Salak – katak
e. Rima terbuka
Ialah rima dengan kata – kata yang berirama jatuh pada suku akhir yang bersuku terbuka, yakni berakhir dengan vocal yang sama, misalnya :
• Buka – luka
• Hati – mati
• Batu – takut
• Kue – Satu
f. Rima tertutup
Ialah
rima dengan kata – kata yang berirama jatuh pada suku akhir yang
bersuku tertutup, yakni berakhiran dengan konsonan yang sama, misalnya :
• Hilang – malang
• Susut – takut
g. Rima aliterasi
Ialah
rima dengan kata kata yang berirama hanya bunyi – bunyi awal pada tiap –
tiap kata yang sebaris , maupun pada baris – baris yang berlainan,
misalnya :
• Bukan beta bijak berperi
• Aku anak asuhan ayah
h. Rima asonansi
Ialah rima dengan kata – kata yang berirama hanya terletak pada bunyi – bunyi vokalnya, misalnya :
• Keburukan – kedudukan
• Titah – indah
i. Rima disonansi
Ialah rima yang memperlihatkan adanya kerangka vocal yang berlawanan, misalnya :
• Kisah – kasih
• Pura – paru
• Pula – palu
2. Menurut letak dalam larik, dibagi menjadi :
a. Rima awal
Ialah rima yang terletak diawal barus setiap bait, misalnya :
• Darimana datangnya lintah
• Dari sawah turun ke kali
• Darimana datangnya cinta
• Dari mata turun ke hati
b. Rima tengah
Ialah rima yang terdapat pada tengah baris / larik, misalnya :
• Bukan beta budak berperi
• Pandai mengubah madahan syair
• Bukan beta budak negeri
• Musti menurut undangan mair
c. Rima akhir
Ialah rima dengan kata-kata yang berirama terletak diakhir setiap baris, misalnya :
• Burung nuri burung dara
Terbang kesisi taman kayangan
Cobalah cari wahai saudara
Makin diisi makin ringan
d. Rima tegak
Ialah rima dengan kata-kata yang berirama terdapat pada larik-larik yang berlainan, misalnya :
• Kejahatan diri disembunyikan
Kebajikan diri didiamkan
• Kejahatan orang dihinakan
Kebajikan orang dilupakan
e. Rima datar
Ialah rima dengan kata-kata yang berirama terdapat dalam larik yang sama, misalnya :
• Air mengalir menghilir sungai
• Akal ajar awak amal
• Harta hanya hiasan hidup
f. Rima sejajar
Ialah rima dengan sepatah kata dipakai berulang-ulang dalam kalimat / baris yang beruntun, misalnya :
• Berat sama dipikul
Ringan sama dijinjing
Terapung sama hanyut
Terendam sama basah
3. Menurut letaknya diakhir bait, dibagi menjadi :
a. Rima sama ( rima rangkai )
Ialah rima yang memperlihatkan adanya persamaan bunyi beberapa suku kata, misalnya :
• Keindahan – kepindahan
• Kekayaan - kejayaan
b. Rima kembar
Ialah rima yang polanya dapat dirumuskan menjadi aa bb, misalnya :
• Sedikitpun matamu tak bergeling ( a )
Memandang ibumu sedikit berguling ( a )
Air matamu tak bercucuran ( b )
Tinggalkan ibumu tak penghiburan ( b )
c. Rima paut
Ialah rima dengan pola baris pertama berirama dengan baris terakhir, sedangkan baris yang lainnya juga berirama sama, misalnya :
• Bersabung kilat diujung langit ( a )
Bermuruh guruh berjawab - jawab ( b )
Bertangkai hujan dicurah awan ( b )
Mengabut sabut bagai dibangkit ( a )
d. Rima silang
Ialah rima yang polanya dapat dirumuskan menjadi abab, misalnya :
• Bunga dikarang didalam kebun ( a )
Kebun permainan raja indah ( b )
Saya tidak tahu berpantun ( a )
Mohonkan ampun barang yang salah ( b )
e. Rima patah
Ialah rima dengan salah satu kata tifak mengikuti rima larik yang lainnya, misalnya :
• Seperti wajah merah membara ( a )
Dalam bakaran api nyala ( a )
Biar jiwaku harus terlebur ( b )
Dalam kobaran nyal raya ( a )
f. Rima merdeka
Ialah rima bebas, rima yang tidak mengikuti kaidah – kaidah yang sudah ada, bebas rimanya, tidak berirama.